Thế giới được xây dựng trên những nghịch lý, và con người là một loại nghịch lý phức tạp. Người ta càng được kết nối thì người ta càng cảm thấy cô đơn nguội lạnh, người ta càng được trao cho nhiều lựa chọn thì lựa chọn càng khó khăn. Càng được trao những công cụ được hứa hẹn rằng sẽ làm cho cuộc sống dễ dàng hơn, người ta lại càng thấy khó sống hơn…
Những người làm sáng tạo, là những người sống với những nỗi đau. Không phải thể xác, mà là tinh thần, họ được thiên phú về khả năng nhìn thấy, nhạy cảm với các vấn đề, đa phần là của người khác, và phần lớn thời gian họ tìm cách giải quyết những vấn đề đó. Nói tới đây, thấy chẳng phải khả năng thiên phú thiên bẩm mẹ gì, bị nguyền rủa thì có.
Như một mảnh dằm nằm trong thịt, chừng nào chưa lấy được ra, người đó sẽ còn khó chịu. Có những vấn đề, họ được trả tiền để giải quyết rồi cũng xong, có những vấn đề lớn hơn như vấn đề xã hội, môi trường, những vấn đề với bản thân creative, về các mối quan hệ, danh tiếng, mặt mũi, niềm tin… những vấn đề nan giải, không dễ giải quyết, nó cứ nằm đó, hàng chục, hàng trăm mảnh dằm nằm đó, nỗi đau vẫn cứ hành hạ, dai dẳng. Một số có thể deal với nỗi đau bằng cách lờ chúng đi, hoặc tìm một nỗi đau khác dễ xoa dịu hơn để đánh lạc hướng nỗi đau lớn hơn. Một số thì biến thành đám mèo khó ở, grumpy với cuộc đời, một số sống mòn lay lất chờ ngày giải nghệ.
Chúng ta bất hạnh hơn chúng ta tưởng, và cũng quyền lực hơn chúng ta tưởng. Và đến một ngày nào đó, nếu cảm thấy chán nản, thì cũng chẳng sao. Chán đi, nản đi, bỏ mẹ hết đi, nghỉ làm cũng được, bỏ nghề luôn cũng được, fine mà. Ờ, nhưng mà nên saving trước một khoản nhỏ, để có gì bỏ bụng tập trung chán đời.
Thực tình thì không có ‘thần dược’ nào vực dậy creative vừa dễ vừa nhanh.
Nếu có thì đó là một lời khen. Khen đàng hoàng, chân thành và đúng lúc, không phải kiểu thảo mai la hán quả xã giao xã hội. Một phần thưởng, bất cứ gì, hay chỉ một vài dòng nhỏ xíu trong mẩu tin tán dương thành qủa lao động cũng đủ cứu một đời người. Và đặc biệt là ai khen rất quan trọng. Càng senior, càng có uy tín thì compliment càng hiệu quả, thú vị là ở chỗ đó.
Dặn lại nè: đừng ráng khen, khen bậy bạ, khen cho có là chết mẹ đó, cũng thích ngắm mai nhưng hổng ngu đâu. Thà cứ để chán đời vậy đi, từ từ rồi sẽ qua, không qua thì thôi, cũng được, coi như nghiệp sáng tạo đã hết duyên.
Cảm giác ra khỏi công ty, về nhà lúc trời còn sáng nó như thế nào? Tuyệt vời, cảm giác hôm nay rất productive. Lần cuối mình ra khỏi công ty về nhà lúc 3 giờ chiều là khi nào? Hôm bữa, hôm trước có khi là hôm nay.
Ngộ cái, việc cũng nhiêu đó, trong ngày cũng bấy nhiêu đó giờ, mà hồi trước cứ vật vã vật vờ mãi đến tối khuya, cớ là làm sao? Có phải ở lâu trong công ty là làm được nhiều việc không? Câu này, tui không tiện trả lời, vì còn nhiều bạn bè, đồng nghiệp còn nghĩ là phải.
Hỏi vậy không có nghĩa là không có những ngày tui sấp mặt đến tối mịt, tới sáng luôn, nhưng không đều đặn ngày-nào-cũng-vậy. Và nếu sấp mặt cũng thấy chính đáng, chạy deadline, production hoặc đúng project tui thích, vì đúng crew, đúng team tui thích làm chung, đúng việc tui muốn làm, quên luôn giờ giấc là bình thường mà.
Tới năm thứ ba lang thang, tui nghĩ tui có nhiều thời gian hơn cho những thứ khác ngoài công việc. Có người sẽ hỏi, ‘Ủa, vậy có nhiều tiền hơn không?’ – câu này, làm đi rồi tự trả lời, mỗi người sẽ có câu trả lời riêng của mình.
Nghĩ lại, thì những-thứ-khác đó, nó cũng là công việc. Có thể cuộc sống và công việc nó không thể cân bằng, vì nó là một, như đồng xu 2 mặt – tui lúc nào cũng thích hình ảnh ví von này.
Từ khi lập trại ở Ping Pong, tui ít la cà cà phê hẳn, phần vì thích không gian yên tĩnh và riêng tư, không đụng chạm ai, một mình một cõi. Tuy nhiên cũng sẽ có những lúc muốn đổi gió, đi gặp gỡ một ai đó. Thường thì tui sẽ thử một quán mới, đến khi ngồi chán hay thử hết các món nước rồi lại tìm quán mới lê la.
Lần này, ‘cái quán đó’ là Là Việt, trong hẻm 191 Hai Bà Trưng, gần ngã tư Điện Biên Phủ – Hai Bà Trưng. Và dĩ nhiên, không thể không nhắc đến món ‘Cà-phê quốc dân’ ưa thích của tui, có nước có gas tonic, cà phê, vài lát cam cả vỏ. Serve trong ly cối nhỏ, có ống hút bằng kim loại, cái này đáng hoan nghênh. Chỉ có điều ống hút kim loại thì lúc vệ sinh đòi hỏi rửa kĩ hơn nên tui thường uống… mà khỏi xài ống hút này.
Tui thích cây ôliu nhỏ này, để trong một cái giỏ mây, mà đất nó ít thế, nó sống có thoải mái không nhỉ?
Quầy bar khá đẹp, nhưng cảm giác chiều rộng của bàn bar hơi hẹp khi có đồ bày lên và khách ngồi. Xài laptop ngồi đây hơi cực, với tui nghĩ ngồi đây thì nên xem barista pha chế, không xem thì uổng lắm :).
Kết cấu dàn đèn ở khu tầng trệt dùng cáp đan đẹp mắt. Hồi làm nhà, bạn kiến trúc sư cũng vẽ một cái bàn kiểu chân ngựa tương tự, cuối cùng không dùng, giờ mới thấy quyết định đó là đúng, bàn kiểu này để ở quán thì hợp hơn.
Đôi khi, đi làm mà thấy kém dzui, đi làm mà thấy vừa hốt xong đống này, lại rần rần xe tải 18 tấn đến đổ cho đống khác còn bự hơn, mùi xộc lên còn nồng nàn hơn đống trước thì oh quao, định mệnh cuộc đời. Rồi sau đó tự hỏi bản thân, êh, cưng có đang ‘làm đúng’ không vậy? mà ‘làm đúng’ cái gì? ‘Làm đúng’ là làm răng?
…
Tâm sự với bạn thân, 10 năm có lẻ, creative cũng có nhiều loại người, có người là trái măng cụt ngọt ngọt chua chua, có người là trái sầu riêng thơm rình, ngon béo muốn chớt, có người lại là trái khổ qua xù xì, đắng lét mà nhồi mộc luộc lên là khỏi chê. Mỗi người là mỗi vị, có vị này hợp với vị kia, có vị đi với nhau thì nó kì, có vị đi với nhau thì mới nghe đã muốn ói mửa (ví dụ luôn: sầu riêng, phao câu vịt và măng tươi).
Thân là trái khổ qua, sao cho dzừa lòng người muốn ăn măng cụt? Bạn nói cũng đúng ghê, khoái cái cách bạn ví von nà. Không ăn thì nhả ra dùm, muốn măng cụt thì kiếm măng cụt nghe, gặm khổ qua cho cố rồi bảo vị không ngon nghe.
…
Trở lại chuyện làm đúng. Ở đây hổng có đúng cũng chẳng có sai, thấy ưng cái bụng thì mần tiếp, không ưng thì dong sớm. Đừng ráng làm trái khác, vận vào vị khác, có khi cũng work, mà cũng risky, thích thử thì cứ thử. Trái khổ qua mà mùi vị như sầu riêng, chắc cũng lạ.
Kiếp sau hổng làm creative nha mậy, creative khổ qua gì mà khổ quá*.
* đang đọc lại cuốn hướng-nghiệp cho creative, mới mở đầu gì mà nghe đau khổ qúa man:
“If you can see your path laid out in front of you step by step, it’s not your path.”
TVC Maggi bạn tớ tham gia làm, mới ra lò hôm nay còn nóng hổi. Bạn này cũng là người của ‘tổ chức creative ly khai tự do NYF’ nhé. Biết bạn đã lâu, thấy vui cho bạn vì sau bao ngày thức khuya, dậy sớm, ăn sáng vội vàng, ăn tối trễ tràng cuối cùng cũng có một TVC bạn hài lòng ra đời 👏. Chúc mừng Maggi, chúc mừng tất cả những ai đã góp phần ‘làm nên khác biệt’.
Niềm tin là thứ tạo nên Thế giới, hay chí ít thì cũng là cái Thế giới do chúng ta tạo ra. Vậy câu hỏi tiếp theo sẽ ‘Thế giới ngoài kia là gì? Nó ra sao? Câu trả lời thế nào còn tuỳ vào chúng ta đang tin vào những gì hay Thế giới của ta hiện giờ ra sao.
Thật khó hay có khi không thể diễn tả được bằng lời nói được cái khoảnh khắc giác ngộ này. ‘Giác ngộ’ thực ra suy cho cùng cũng không phải là một từ chính xác, nhưng để viết ra đây, tôi đành tạm hài lòng với từ này. Nếu cảm nhận mà nói được thành lời thì đã chẳng phải quá dễ đó sao?
Niềm tin của mỗi người đã, đang và sẽ tạo nên Thế giới của người đó. Mà trong một đời người có biết bao nhiêu những cái tin hay không tin đan xen vô cùng. Niềm tin có khi được củng cố, trở nên vững chắc hơn, nhưng cũng lắm lúc nó lung lay rồi gẫy đổ. Thế là Thế giới cuả người đó lại thay đổi. Cứ thế, cứ thế, quá trình này diễn ra liên tục không bao giờ ngừng nghỉ.
Như lúc này, khi ngồi trong tiệm Tour les Jours ăn một hộp salad gà ngon lành. Tôi tin tôi đang ăn một phần ăn điều độ, ít tinh bột, không gây lên kí. Nhưng cùng lúc, tôi lại sắp thải ra môi trường một hộp nhựa, một cái nĩa nhựa, 1 hộp sốt nhựa, 1 bịch khăn ướt vải không dệt tẩm mùi thơm và bao nhôm ép màng nhựa, chưa kể ngồi trong quán có điều hoà lạnh ngắt. Điều gì có lợi cho tôi, tiện lợi cho tôi thì có hại cho môi trường mà tôi và những người khác đang sống? 2 mặt của một vấn đề, không thể phân tách.
Chậc, tôi lại tự hỏi, nếu lúc nãy mình đi vào hẻm Nhật kế bên, ăn một tô mì ramen nhiều tinh bột hoặc một phần salad dọn trên đĩa sứ và muỗng nĩa bằng thép thì đã tốt hơn? Nhưng có thật sẽ tốt hơn không? khi mà nông nghiệp cũng huỷ hoại môi trường sống bằng một cách khác.
Trong Phúc Âm, Chúa có nói ‘phúc cho ai không thấy mà tin’. Thông thái thay, ngợi khen Người. Chắc lúc đó Người cũng đang ăn salad gà, ít nhất cũng không xả chất thải nhựa vào môi trường.
Hạnh phúc hay không hạnh phúc cũng bởi niềm tin. Chúng ta là những kẻ tin tội nghiệp.
—-
Sài Gòn, 27 Tết. Lúc ngồi chờ thay màn hình điện thoại.
Art-based hay copy-based là từ để chỉ chuyên môn của một creative, để phân biệt creative đó sẽ chuyên về phần hình ảnh hay về chữ nghĩa. Mỗi người có một bộ kỹ năng chuyên môn riêng, họ khác nhau về thiên tính, mức độ nhạy cảm, hứng thú đối với các chủ đề nhất định.
Tớ là một art-based creative, title là designer, art director, illustrator. Và thường trong creative department của các agency, một team sẽ gồm 2 người, một art director và một copywriter. Art lo về hình ảnh, copy lo phần chữ nghĩa. Chuyên biệt đến mức nếu tách một trong hai người cho làm độc lập thì họ sẽ khá chật vật nếu không có nửa kia của mình. Tớ đã ở trong trường hợp vật vã đối phó với chữ nghĩa khi không có copywriter hoặc copywriter ăn ý.
Tớ từng có một partner copywriter rất ăn ý. Người cùng tớ thắng Young Lions 2012 sau 2-3 lần lận đận té chổng mông ở vòng chung kết. Giờ là ACD của một agency thuộc Publicis Groupe.
Bên dưới đây là một số trường hợp ‘ăn hành’ thường gặp của AD không có partner hoặc partner không ăn ý.
#1 __ Phát ngôn
Hồi Không có copywriter, tớ gặp khó khăn trong việc present, truyền đạt ‘tâm tư tình cảm’ đến các mem creative lẫn non-creative bao gồm cả client (ồ men..). Giờ đỡ nhiều rồi, nhớ lại hồi đó cũng có nhiều phen muối mặt. Nhưng rồi cũng qua, chắc nhiều người cũng thông cảm cho art director vẽ vời thì giỏi mà đến khi present thì như gà mắc tóc. Thiệt luôn, giờ mới hiểu câu ‘gà mắc tóc’ nó như nào.
Vượt qua bằng cách: không nói được lưu loát thì vẽ vậy, thay vì nói idea, dùng skill vẽ, sketch, kiếm hình reference, whatever cách để làm sao cho người khác hiểu được idea hoặc ý mình muốn gì. Sau này biết viết dần dần thì viết những câu ngắn gọn, súc tích mà phải rõ ràng, ý nghĩa.
#2 __ Forming idea / gom bi
Không biết các art khác thế nào chứ tớ mỗi khi nghĩ idea thường…dễ high và bay cao rồi bay xa quá. Partner lúc này đóng vai cái neo để kéo mình lại, xáng cho tỉnh, đưa trở về thực tế: dựa vào brief. Thực ra, bay cao bay xa cũng tốt, một người bay thì một người giữ, chứ cả hai cũng đóng vai giữ hay đóng vai bay chắc cũng chẳng bao giờ xong việc hay có được idea thiệt quào.
Level của copywriter trong trường hợp này cũng quan trọng. Nếu copywriter ngang cơ hoặc trình cao hơn art director thì đóng vai neo rất ổn luôn, túm idea, tie up với brief rất lẹ làng nhẹ nhàng. Nhưng nếu level thấp hơn hoặc không hợp chemistry thì, well, art director phải tự làm việc gom bi thôi.
Vượt qua bằng cách: Tập viết, Viết idea ra giấy, bảng ở đâu cũng được, vì chỉ có viết ra mới giúp art (ít nhất với tớ) định vị được mình đang bay đến đâu. Kè kè tờ brief với câu proposition/message trước mặt, đến lúc này, vai trò người làm brief mới quan trọng nè, brief viết lung tung thì cũng chả đi tới đâu.
Hồi ở Phibious, tớ hay chui vào phòng họp làm việc, vì ở đó có một tấm bàng khổng lồ kéo từ cửa đến hết phòng, tha hồ viết. Không có bảng thì viết vào sổ, đừng sợ viết dở, vì nó cũng dở rồi, nên cứ viết ra đi.
#3 __ Bouncing idea / brainstorming
Kiểu làm việc của tớ thường là không brainstorm liền, mà cầm brief tự nghĩ một mình trước, rồi ráp lại bouncing idea/brainstorm trong team. Cách này từ hồi ở Y&R tớ thử dùng và thấy khá hợp với type creative như tớ – introvert hạng nặng. Mờ lỡ partner không hợp chemistry hay không hiểu được, không form được idea của mình. Thì thôi, chịu khó ôm đầu làm một mình vậy. Idea của ai người nấy tự bán, không hợp thì không nương tựa vào nhau được đâu.
Vượt qua bằng cách: Thực ra cũng không nhớ tớ overcome cái problem này bằng cách nào. Chắc là phải tự tìm cho mình một ai đó tin tưởng được để hỏi coi idea này thấy sao, xài được không? ‘Ai đó’ là người hợp chemistry với mình, không nhất thiết phải làm chung, chỉ cần có sense về idea là ngon. Đôi khi cũng phải lén partner đi lăng chạ với người khác để đẻ idea. Nói ai thì tự biết nhá.
#4 __ nghi ngờ bản thân, hay tự hỏi bản thân không hiểu mình chọn cái nghề này có đúng không trời, hay mình có bị ngu không vậy ta 😂?!
Nếu hay hỏi câu này, nghi ngờ bản thân các kiểu, chứng tỏ bồ với partner không hợp nhau lắm rồi, thỉnh thoảng còn choảng nhau nữa. Bồ chịu đựng người ta thế nào thì người ta cũng chịu đựng bồ thế ấy. Creative đa số được thiên phú khả năng rất nhạy với các thể loại emotion.
Vượt qua bằng cách: Tớ bị không chỉ bị một mà nhiều lần như này. Tốt nhất là ‘chia tay sớm bớt đau khổ’, giải thoát cho nhau đi, rồi đi tìm partner mới. Đừng mong thay đổi ai cả, không hợp là không hợp thôi.
Thật, không đùa đâu :v.
Art-based cũng phải luyện skill viết
Để luyện được skill viết, trước hết phải nghĩ được sẽ viết cái gì. Để nghĩ được trước hết phải hiểu nhiều, mà để hiểu nhiều thì phải đọc nhiều. Loằng ngoằng rối ren nhỉ. Túm lại là vầy, nó giống một cái vòng tròn hay kiểu động cơ 4-thì.
Đọc > hiểu > nghĩ > viết = nạp > nén > nổ > xả
Đọc giống như nạp nguyên liệu vào đầu, nhớ, phải nạp ‘nguyên liệu xịn’. Hiểu là hệ thống lại những thứ đã đọc. Nghĩ là kết nối, xâu chuỗi các kiến thức đã hệ thống khi mọi thứ vào đúng chỗ của nó, tia lửa eureka sẽ xuất hiện. Viết là lúc đẩy ra giấy những ý nghĩ trong đầu.
Đọc ở đây không giới hạn trong đọc sách, mà rộng hơn nhiều, là những thứ mình thấy hoặc trải nghiệm. Nhớ là: nguyên liệu xịn sẽ cho idea xịn, work xịn.
Viết thì ngoài viết ra sổ, bảng, hãy viết blog, publish hoặc không thì tuỳ, mà có người đọc cũng dzui hơn.
Art nào tớ nghĩ cũng phải biết viết. Suy nghĩ kiểu art không cần biết viết, chữ nghĩa để copywriter lo là lỗi thời và cả ấu trĩ nữa. Càng lên cao trên thang sự nghiệp thì ta sẽ càng cô đơn và phải học cách làm việc độc lập.
Nói thế không có nghĩa là phủ nhận vai trò của copywriter. Không có copywriter lấy ai viết script, headline, tagline, manifesto các kiểu, rồi còn đi khua môi múa mép nữa chứ 😳. Ý ở đây là tay trái thì lâu lâu cũng phải làm việc của tay phải. Nếu có được partner ăn ý, là bồ đã may mắn lắm đấy, nhưng đến một lúc nào đó, vì nhiều lý do cả hai không làm được với nhau nữa thì thôi ráng gồng thôi.
Lợi thế của art-based
Tớ gặp nhiều art-based creative có khả năng viết rồi, và cả đọc sách của art-based viết nữa. Xài từ chân phương, chất phác, văn phong trong sáng và hay nói thẳng vào vấn đề, ừ, vì ít chữ mà, có nhiêu xài nhiêu, vậy mà hoá ra lại là lợi thế lớn của art. Nhớ tận dụng.
Có bất cứ tâm tư tình cảm muốn bày tỏ với tớ, mail về hello.nyf@gmail.com, không dám hứa sẽ trả lời, nhưng mà sẽ coi.
Đôi khi, đi làm mà thấy kém dzui, đi làm mà thấy vừa hốt xong đống này, lại rần rần xe tải 18 tấn đến đổ cho đống khác còn bự hơn, mùi xộc lên còn nồng nàn hơn đống trước thì oh quao, định mệnh cuộc đời. Rồi sau đó tự hỏi bản thân, êh, cưng có đang ‘làm đúng’ không vậy? mà ‘làm đúng’ cái gì? ‘Làm đúng’ là làm răng?
